Di dalam kitab Sair as-Salikin oleh al-‘Allamah al-‘Arifbillah asy-Syeikh Abdus Shomad al-Falimbani, pengarang menyebut :
Ini satu fashal pada menyatakan rahsia puasa dan menyatakan segala syarat-syaratnya yang batin. Ketahui olehmu, hai orang yang menjalani jalan akhirat dan jalan kepada Allah Ta’ala, bahawa adalah bagi puasa itu 3 darjat :
1. Darjat Pertama - Puasa orang yang awwam
Yakni puasa kebanyakkan manusia iaitu menegahkan ia daripada makan dan minum dan jima’ (bersetubuh) dan menahan daripada segala yang membatalkan puasanya seperti yang tersebut pada fashal yang lalu.
2. Darjat Kedua - Puasa orang yang khawwas
Yakni puasa orang yang solihin dan orang yang muttaqin iaitu menegahkan segala yang tersebut daripada yang pertama itu (seperti diatas) dan menegahkan pula akan segala anggotanya daripada berbuat maksiat dan daripada berbuat yang sia-sia yang tiada memberi manfaat kepada akhirat.
Dan hasil kesempurnaan puasa mereka itu dengan 7 perkara :
1. Memejamkan kedua matanya dan menegahkan keduanya itu daripada melihat kepada suatu yang mubah yang membimbangkan hatinya dari zikrullah Ta’ala dan daripada ingat kepada Allah.
Sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : Melihat dengan syahwat itu iaitu satu panah yang dibubuh racun daripada beberapa panah iblis, maka barangsiapa meninggalkan melihat itu kerana takut akan Allah Ta’ala, nescaya memberi akan dia oleh Allah Ta’ala akan iman yang mendapat akan manis iman itu di dalam hatinya.Dan lagi sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : 5 perkara yang membatalkan (pahala) puasa: (pertama) berdusta; (kedua) mengumpat; (ketiga) mengadu-ngadu akan orang; (keempat) bersumpah dengan dusta; (kelima) melihat akan sesuatu dengan syahwatnya, yakni dengan ingin.2. memelihara lidah iaitu dengan :
(1) Daripada perkataan yang haram.
(2) Daripada perkataan yang sia-sia yang tiada memberi manfaat di dalam akhirat.
(3) Memeliharakan pula akan lidah daripada berdusta.
(4) Daripada mengumpat akan orang.
(5) Daripada mengadu-ngadu akan orang.
(6) Memelihara daripada segala perkataan yang keji-keji.
(7) Memelihara pula akan dia daripada berbantah-bantah dan berkelahi dengan orang.
(8) Memelihara daripada memaki orang.
(9) Dan hendaklah orang yang puasa itu melazimkan diam dan masyghul (sibuk) ia dengan membanyakkan zikrullah Ta’ala dan membanyakkan membaca al-Quran.
Kata Mujahid :
"Dua perkara membinasakan ia akan puasa, mengumpat-umpat akan orang dan berdusta."
Dan sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : Hanyasanya puasa itu perisai. Maka apabila ada seorang kamu puasa, maka jangan mengerjakan suatu yang sia-sia dan jangan berbuat akan perbuatan orang yang jahil. Dan jika ada seorang hendak membunuh akan dia atau memaki akan dia maka hendaklah ia berkata bahawasanya aku puasa, bahwasanya aku puasa. (Hadits Muttafaqun ‘alaih).Maka jangan dilawan akan orang itu.
3. Sayogia bagi orang yang puasa itu memeliharakan telinganya daripada mendengar perkataan yang haram dan perkataan yang makruh dan memeliharakan telinganya daripada mendengar perkataan yang sia-sia yang tiada memberi manfaat di dalam akhirat.
Dan sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : Orang yang mengumpat akan orang dan orang yang mendengar akan dia itu bersekutu keduanya itu pada berdosa (Hadits riwayat ath-Thabrani, dhaif - al-‘Iraqi)4. Seyogianya bagi orang yang puasa itu memeliharakan tangannya dan kakinya daripada segala yang diharamkan dan segala makruh dan segala yang sia-sia, tiada memberi manfaat di dalam akhirat.
5. Memeliharakan perut pada ketika waktu berbuka itu daripada memakan makanan yang haram atau memakan yang syubhat. Maka tiada faedah bagi puasa, iaitu meninggalkan daripada makan yang halal kemudian maka berbuka dengan makanan yang haram. Maka adalah misal orang yang puasa itu seperti misal orang yang berbuat mahligai pada hal ia merobohkan negeri kerana makanan yang halal itu memberi mudharat ia dengan memakan banyak akan dia dan tiada memberi mudharat ia dengan makan sedikitnya. Dan puasa itu mensedikitkan makan yang halal, iaitu ubat yang memberi manfaat bagi hati dan membanyakkan akan dia itu membinasakan akan hati dan memakan yang haram itu membinasakan agama.
Sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : Beberapa daripada orang yang puasa padahal tiada baginya daripada puasanya itu melainkan lapar dan dahaga jua.Maka kata ulama (dalam menjelaskan maksud hadits diatas) orang itu ialah orang yang berbuka dengan memakan yang haram. Dan kata setengah ulama, iaitu menahan daripada memakan yang halal dan berbuka dengan daging manusia dengan mengumpat-umpat akan orang dan mengumpat itu haram. Dan kata setengah ulama iaitu orang yang tiada memelihara akan segala anggota daripada yang haram yang membawa kepada dosa.
6. Seyogianya bahawa jangan membanyakkan pada ketika berbuka itu dengan memakan yang halal sekira-kira memenuh perutnya, kerana sabda Nabi s.a.w :
Ertinya : Tiada memenuh oleh anak Adam akan suatu tempat yang terlebih jahat daripada memenuh perutnya dengan memakan yang halal.Ini kerana maksud dengan puasa itu iaitu hendak mengurangkan makan supaya dhoif syahwat nafsunya dan syahwat syaitannya, maka jika dihimpunkan makanan yang pagi-pagi dan makanan yang petang-petang itu dengan sekali maka pada ketika berbuka puasa itu, maka tiada faedah puasanya itu. Jadi tiada manfaat puasanya itu melainkan dengan sedikit daripada memakan yang halal kerana mengurangkan makan itu meringankan tubuh pada berbuat ‘ibadat dan berbuat sembahyang tahajjud pada malam hari dan merajinkan mengerjakan wiridnya dan dhikirnya hingga terang hatinya.
7. Sayogia bahawa adalah hatinya kemudian daripada berbuka itu berulang-ulang antara khauf dan raja’ yakni berulang-ulang antara takut akan Allah Ta’ala dan antara harap akan Allah Ta’ala kerana tiada diketahui adakah diterima akan puasanya itu, maka iaitu daripada orang yang muqarrabin atau ditolakkan akan puasa itu atasnya, maka iaitu daripada orang yang dimurkai Allah Ta’ala.
Dan sayogianya ia menghadirkan yang demikian itu pada ketika kemudian daripada tiap-tiap ibadat yang lain daripada puasa itu. Wallahu 'allam.
3. Darjah ketiga - Puasa orang khawwasul khawwas
Iaitu puasa orang yang muqarrabin yang ‘arifin iaitu menahan hati daripada mencita-citakan dunia dan memikirkan akan dia dan mengosongkan rahsia yang di dalam hati (sirr) daripada barang yang lain daripada Allah Ta’ala. Dan sentiasa hatinya itu syuhud kepada Allah Ta’ala dan batal puasanya itu dengan memikirkan barang yang lain daripada Allah Ta’ala dan yang lain lain daripada negeri akhirat. Demikian lagi batal puasa itu dengan memikir akan pekerjaan dunia, melainkan jika ada dunia itu membawa kepada manfaat akhiratdan jadi bekal baginya di dalam akhirat, maka iaitu tiada dinamakan dunia.
Kerana inilah kata ulama ahlul batin :
Ertinya : Barangsiapa bergerak cita-citanya dengan berbuat di dalam harinya itu kerana membicarakan sesuatu yang akan dimakannya pada ketika berbukanya itu, nescaya disurat atasnya akan dosa.Dan yang demikian itu kerana kurang percaya dengan anugerah Allah Ta’ala dan kemurahan-Nya pada memberi rezeki akan dia dan kurang yaqin ia dengan rezekinya yang dijanjikan oleh Allah Ta’ala.
Dan darjat puasa yang ketiga iaitu martabat anbiya’ dan orang-orang siddiqin dan orang-orang muqarrabin yang ‘arifin, kerana cita-cita hati mereka itu semata-mata berhadap kepada Allah Ta’ala dan berpaling hati mereka itu daripada segala yang lain daripada Allah Ta’ala dan telah masuk mereka itu di dalam makna firman Allah :
Ertinya : "Katakanlah: "Allah-lah (yang menurunkannya)", kemudian (sesudah kamu menyampaikan Al-Quran kepada mereka), biarkanlah mereka bermain-main dalam kesesatannya." (sebahagian Surah al-An’am, ayat 91)Petikan dari kitab Sair as-Salikin ila ‘Ibaadati Rabbil ‘Alamin, tahqiq al-Fadhil Ustaz Abu ‘Ali Ahmad Fahmi Zamzam al-Banjari an-Nadwi al-Maliki, edisi jawi, halaman 414 – 419.
Usahakanlah paling kurang puasa peringkat kedua. Semoga kita memperolehinya dengan rahmat dari-Nya.
